REFORMA ADMINISTRACYJNA

1 stycznia 1999 r. weszła w życie reforma administracyjna, zgodnie z którą terytorium Polski zostało podzielone na 16 województw (w latach 1975-1998 było ich 49), 308 (od stycznia 2003 - 314) powiatów ziemskich (w latach 1975-1998 nie było powiatów, a istniejące do roku 1975 działały w ramach jednolitej władzy państwowej) oraz na 2489 (od 1 stycznia 2010 - 2479) gmin. Razem 2809 jednostek samorządu. Reforma ta została ściśle związana z podziałem zadań oraz kompetencji pomiędzy poszczególne szczeble samorządu i administrację rządową. (Ustawa o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa - Dz.U. 1998.96.603, Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie utworzenia powiatów - Dz.U. 1998.103.652).

2809 jednostek samorządu terytorialnego (według stanu z 1 stycznia 2014 r.) obejmuje wymienione wyżej liczby województw, powiatów i gmin; wśród tych ostatnich jest: 1566 gmin wiejskich, 608 - miejsko-wiejskich, 305 - miejskich (miast-gmin), w tym 66 miast-gmin na prawach powiatów (tzw. powiatów grodzkich); do takich należy miasto stołeczne Warszawa, mające szczególne uregulowania prawne. Powiaty ziemskie skupiają od 3 (m.in. pow. wschowski) do 19 gmin (m.in. pow. bielski), województwa - od 12 powiatów (ziemskich i grodzkich) w opolskiem do 42 w mazowieckiem. 913 miejscowości ma status miasta.

Radni oraz wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast wybierani są w wyborach powszechnych (ordynacje w zakładce wybrane akty prawne.) Starostów w powiatach i marszałków w samorządowych województwach wybierają radni. Wójtowie (w gminach wiejskich), burmistrzowie (w gminach miejskich i miejsko-wiejskich) oraz prezydenci (w większych miastach) są jednoosobowymi zarządami swoich jednostek. Według stanu z 1 stycznia 2014 r. w samorządach jest 1566 wójtów, 806 burmistrzów, 107 prezydentów miast, 314 starostów i 16 marszałków województw oraz łącznie 46 400 radnych w radach gmin, powiatów i w sejmikach województw.

Nowoczesny standard życia publicznego osiągnięty w wyniku reformy ma swe źródło w zasadach przyjętych wcześniej w krajach Unii Europejskiej. Nowe województwa reprezentują potencjał gospodarczy i ludnosciowy zdecydowanie lepiej nawiązujący do wskaźników charakteryzujących analogiczne jednostki terytorialne w tamtych krajach.

Samorządy gminne działały już w nowych warunkach ustrojowych państwa polskiego od 1990 r. Wprowadzony w 1999 r. trójstopniowy podział terytorialny utrzymuje usytuowanie gminy jako podstawowej jednostki samorządu terytorialnego, niezależnej od powiatu i województwa samorzadowego. Niezależność nie wyklucza współdziałania poszczególnych organów samorządowych ani różnicowania zadań i uprawnień gmin stosownie do lokalnych możliwości. (Zadania i kompetencje: Ustawa o samorządzie gminnym - Dz.U. 1993.13.74 ze zm.)

Zadania ponadgminne powierzono powiatom znajdującym się blisko gmin. w zakresie działań samorządów powiatowych są m.in. sprawy zagospodarowania przestrzennego, ochrony zdrowia, ochrony środowiska, pomocy społecznej, bezpieczeństwa obywateli; w powiatach też skupiono różne instytucje wyspecjalizowane, np. świadczące usługi dla rolnictwa oraz banki. (Zadania i kompetencje: Ustawa o samorządzie powiatowym - Dz.U. 1998.91.578 ze zm.)

Samorząd lokalny działający w gminach wiejskich i miejskich oraz w powiatach, odpowiada przed mieszkańcami przede wszystkim za zapewnienie świadczenia usług publicznych w wielu dziedzinach, za zarządzanie majątkiem publicznym danej wspólnoty i podstawowymi służbami obsługującymi życie zbiorowe. Powiat ma w swojej gestii m.in. szpital (ochrona zdrowia finansowana jest przez regionalne kasy chorych), szkoły średnie, instytucje kultury, urząd zatrudnienia, drogi powiatowe, różne służby, inspekcje i straże.

Samorząd regionalny działający w województwach odpowiada głównie za politykę regionalną i stwarzanie strategicznych warunków do rozwoju gospodarczego na danym terenie, za rozwiązywanie strukturalnych problemów regionu i współdziałanie w tym zakresie z rządem oraz z samorządami lokalnymi. Samorząd województwa w niewielkim zakresie zarządza też niektórymi dziedzinami życia zbiorowego, przede wszystkim w dziedzinie kultury narodowej, oświaty i ochrony zdrowia; ma też w swej gestii drogi wojewódzkie. (Zadania i kompetencje: Ustawa o samorządzie województwa - Dz.U. 1998.91.576 ze zm.)

Rząd i administracja rządowa (centralna i terenowa) wykonują zadania wynikające z realizacji polityki państwa i zarządzania sprawami o charakterze ogólnopaństwowym. Poza niewielką grupą administracji niezespolonych, podległych bezposrednio ministrom, większość administracji terenowych została usytuowana w ramach wojewódzkich administracji zespolonych, działających pod zwierzchnictwem wojewodów. Do wojewody należy również sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich jednostek samorządu terytorialnego w województwie - na podstawie kryterium zgodności z prawem. (Zadania i kompetencje: Ustawa o administracji rządowej w województwie - Dz.U. 1998.91.576 ze zm.)

Problemy z nazewnictwem. Na oficjalnych tablicach z godłem państwa umieszczanych na budynkach, w aktach prawa miejscowego, na drukach kancelaryjnych - nazwy jednostek samorządu terytorialnego, nazwy ich urzędów i organów nie odpowiadają jednolitym zasadom. Rozmaitość jest duża: gmina, miasto i gmina, gmina i miasto, urząd gminy, urząd gminny, urząd miasta i gminy, urząd miasta, urząd miejski, burmistrz miasta, burmistrza miasta i gminy, burmistrza gminy i miasta, burmistrz gminy. Wspomniane zasady (choć nie pełne) można znaleźć w dwóch ustawach. W ustawie o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. 1998.96.603 ze zm.) w art. 1 ust. 2 postanawia się: Jednostkami zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa są: gminy, powiaty i województwa. Ustawa nie wymienia miasta jako stopnia podziału terytorialnego. Miasto to status danej miejscowości a nie odrębny stopień podziału; jest ono albo samo gminą (gminą miejską) albo leży na terenie gminy, tzn. jest - obok obszarów wiejskich - częścią gminy (wówczas gminy miejsko-wiejskiej). Określenie "miasto i gmina" czy "gmina i miasto" jest nie właściwe, to nie są dwie różne JST. Zdecydowanie bardziej poprawny jest opis: "gmina z miastem" dla gminy miejsko-wiejskiej (na obszarze takiej gminy zawsze występuje tylko jedno miasto); analogicznie "burmistrz gminy z miastem". W innych kwestiach można się posłużyć przepisami ustawy o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. 2001.142.1591 ze zm.): regulacje zawarte w art. :15 - organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy, jeżeli siedziba rady gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, rada nosi nazwę rady miejskiej; w art. 11a - organami gminy są: rada gminy i wójt (ilekroć w ustawie jest mowa o wójcie, należy przez to rozumieć także burmistrza oraz prezydenta miasta); w art. 26 - w gminie, której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy organem wykonawczym jest burmistrz, a w miastach powyżej 100 000 mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta. Dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym. Brak natomiast przepisu mówiącego jak jednolicie powinna brzmieć nazwa urzędu w gminach miejskich - przeważa nazwa "urząd miasta".

REGIOset, 2014.01.02.