PODATKI W POLSCE

W Polsce obowiązuje jednolity system podatkowy, równy dla zagranicznych i krajowych osób fizycznych i prawnych. Zasady i wysokości obciążeń podatkowych oraz obowiązki podatników są ustalane w drodze ustaw publikowanych w Dzienniku Ustaw. Ustawy mogą upoważniać Ministra finansów do wydawania rozporządzeń. Minister finansów określa w rozporządzeniu maksymalne stawki podatków lokalnych uchwalanych przez samorządy. Polska ma podpisane międzynarodowe umowy z 67 państwami o unikaniu podwójnego opodatkowania.

System podatkowy obowiązujący w Polsce jest jednolity, równy dla zagranicznych i krajowych osób fizycznych i prawnych. Zasady i wysokości obciążeń podatkowych oraz obowiązki podatników są ustalane w drodze ustaw publikowanych w Dzienniku Ustaw. Ustawy mogą upoważniać Ministra finansów do wydawania rozporządzeń. Minister finansów określa w rozporządzeniu maksymalne stawki podatków lokalnych uchwalanych przez samorządy. Minister finansów jest upoważniony z urzędu do interpretacji prawa podatkowego.

Umowy międzynarodowe. Polska podpisała umowy z 75 państwami o unikaniu podwójnego opodatkowania oparte na Wzorcowej Konwencji OECD z 1977 r. oraz Konwencję o wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach podatkowych (Dz. U. 1998.141.913) i Konwencję o opodatkowaniu pojazdów drogowych służących do prywatnego użytku w ruchu międzynarodowym (Dz. U. 1970.4.31). Polska podpisała również 60 umów międzynarodowych w sprawie wzajemnego popierania i ochrony inwestycji.

Ordynacja Podatkowa jest ustawą podatkową ogólnie normującą rodzaje zobowiązań podatkowych oraz zasady, tryb i terminy ich wypełniania, obowiązki sporządzania i przekazywania informacji organom podatkowym, zasady postępowania podatkowego, przepisy o tajemnicy skarbowej, a także określającą strukturę administracji skarbowej (Dz. U. 1997.137.926 z późn. zm.).

Organy podatkowe pierwszej instancji to urzędy skarbowe oraz przewodniczący zarządów jednostek samorządu terytorialnego (jst) - w gminach są to wójtowie, burmistrzowie i prezydenci miast. Organami odwoławczymi od decyzji urzędów skarbowych są izby skarbowe, a od decyzji organu jst - samorządowe kolegia odwoławcze. Izby skarbowe nadzorują urzędy skarbowe, są upoważnione do rewizji decyzji administracyjnych wydanych przez te urzędy i wyodrębnione organy kontroli skarbowej. Jeżeli na podstawie przepisów szczegółowych, organem pierwszej instancji jest izba skarbowa, wówczas organem odwoławczym jest minister właściwy do spraw finansów publicznych. Odwołanie od decyzji organu podatkowego drugiej instancji może zostać skierowane do Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA).

Numer identyfikacji podatkowej (NIP) otrzymuje, od właściwego miejscowo urzędu skarbowego, każda osoba fizyczna oraz przedsiębiorstwo rozpoczynające lub prowadzące działalność gospodarczą, które dokonało w tym urzędzie wymaganej rejestracji. Wszelkie sporządzane deklaracje i zeznania podatkowe, korespondencja z organami podatkowymi, a także wystawiane faktury i noty muszą być opatrzone NIP podatnika (w przypadku faktur i not - także NIP odbiorcy).

Podatkowa grupa kapitałowa może być utworzona wyłącznie przez spółki akcyjne i spółki z ograniczona odpowiedzialnością mające siedziby na terytorium Polski po spełnieniu następujących warunków: udział kapitału spółki dominującej w kapitale spółki (spółek) zależnej (wyłączając udziały pracowników i reprywatyzacyjną rezerwę Skarbu Państwa) wynosi nie mniej niż 95%, spółki zależne nie posiadają udziałów w kapitale innych spółek z grupy, kapitał zakładowy (akcyjny) każdej ze spółek w grupie wynosi nie mniej niż 1 000 000 zł, udział dochodów w całkowitych przychodach grupy w każdym roku podatkowym nie może być mniejszy niż 6%. Umowa o utworzeniu podatkowej grupy kapitałowej między spółką dominującą a spółką (spółkami) zależną musi być zawarta w formie aktu notarialnego na okres nie krótszy niż trzy lata i zarejestrowana w miejscowo właściwym urzędzie skarbowym. Do korzyści z utworzenia omawianej grupy należą m. in.: niestosowanie przepisów transfer pricing (wykorzystywanie powiązań pomiędzy podatnikami w celu uniknięcia spełnienia obowiązku podatkowego) do transakcji pomiędzy spółkami w grupie, traktowanie darowizn pomiędzy takimi spółkami jako kosztów odpisywanych od podatku darczyńcy.

Oddziały spółek zagranicznych zakładane w Polsce muszą być zarejestrowane w rejestrze sądowym. Zakres działalności takich oddziałów jest ograniczony do zakresu działalności jednostki zagranicznej. Podlegają one tym samym przepisom podatkowym jak spółki-osoby prawne.

Lista podatków i źródeł ustaw podatkowych:
# podatki bezpoœrednie obliczane od indywidualnego dochodu, przychodu czy majątku:
- podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) - Dz. U. 2000.54.654 z póŸn. zm.,
- podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) - Dz. U. 2000.14.176 z póŸn. zm.,
- podatek od spadków i darowizn - Dz. U. 1997.16.89 z póŸn. zm.,
- podatek rolny - Dz. U. 1993.94.431 z póŸn. zm.,
- podatek leœny - Dz. U. 1993.94.431 z póŸn. zm.,
- podatki lokalne - Dz. U. 1991.9.31 z póŸn. zm.,
- podatek od czynnoœci cywilnoprawnych - Dz. U. 2000.86.959 z póŸn. zm.,
# podatki pośrednie - wliczane w cenę towaru lub usługi, które obciążają ostatecznego konsumenta, a których płatnikami są sprzedawcy:
- podatek od towarów i usług (VAT) - Dz. U. 1993.11.50 z późn. zm.,
- podatek akcyzowy - Dz. U. 1993.11.50 z późn. zm.,
- podatek od gier (obrotowy) - Dz. U. 1998.102.650 z późn. zm.,
# opłata skarbowa - Dz. U. 2000.86.960 z późn. zm.,
# składka ZUS (quasi-podatek) na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne pracowników, która ma zarówno charakter bezpośredni (związany z dochodem pracownika) jak i pośredni (wliczany przez pracodawcę w cenę pracy) - Dz. U. 1998.137.887.

Podatek dochodowy od osób prawnych (CIT) - ten podatek płacą spółki i inne osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej (z wyjątkiem spółek nie posiadających osobowości prawnej) oraz podatkowe grupy kapitałowe. Podatnicy CIT mający siedzibę lub zarząd w Polsce podlegają obowiązkowi podatkowemu od całości dochodu osiąganego również poza terytorium Polski, natomiast ci, którzy nie mają siedziby lub zarządu w Polsce, mają opodatkowane tym podatkiem jedynie dochody osiągnięte w Polsce, chyba że umowy międzynarodowe o unikaniu podwójnego opodatkowania przewidują inaczej. Na wniosek podatnika CIT, po spełnieniu określonych warunków, może być ustanowiona "podatkowa grupa kapitałowa" - grupa przedsiębiorstw traktowanych jako jeden podatnik.

Podstawa opodatkowania to suma wszystkich przychodów finansowych i większości operacyjnych po potrąceniu kosztów poniesionych w związku z uzyskaniem przychodów. Nie wszystkie wydatki (np. niektóre koszty reprezentacji i reklamy) są uznawane za koszty uzyskania przychodów. Środki trwałe mogą być amortyzowane, odpisy naliczane są w zasadzie w ratach miesięcznych, a przy środkach o wartości do 3500 zł jednorazowo w chwili rozpoczęcia ich użytkowania. Grunty i dzieła sztuki nie podlegają amortyzacji.

Stawka podatku od dochodów osób prawnych wynosi: w 2003 r. - 27%, od 2004 r. - 19%.

Ulgi podatkowe. Z preferencji i ulg w podatku dochodowym zarówno od osób prawnych (np. spółki kapitałowe) jak i od osób fizycznych (np. spółki cywilne) korzystają przedsiębiorcy inwestujący w specjalnych strefach ekonomicznych. Uprawnienia do ulg nabywa się wraz z uzyskaniem zezwolenia na działalność gospodarczą na terenie takiej strefy. Zezwolenia są wydawane na czas określony (nie przekraczający czasu na jaki została ustanowiona dana strefa) przez Ministra Gospodarki - albo w jego imieniu przez spółkę zarządzającą strefą - w drodze przetargu publicznego lub rokowań podjętych na podstawie publicznego zaproszenia. Wielkość ulgi zależy od kwoty wydatków inwestycyjnych lub liczby zatrudnionych pracowników. W przypadku niedotrzymania przez inwestora warunków zezwolenia Minister Gospodarki wydaje decyzję zmieniającą lub cofającą zezwolenie.

Opodatkowanie aportów. Wkład niepieniężny w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części nie powoduje powstania przychodu ani u wnoszącego, ani po stronie spółki, do której wkład jest wnoszony. Nie ma przychodu, to nie ma dochodu, nie ma też podatku. Gdy aport wnoszony do spółki ma inną postać niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część, wówczas u wnoszącego powstaje przychód odpowiadający nominalnej wartości udziałów (akcji) w spółce, objętych w zamian za wniesiony wkład niepieniężny. Koszt uzyskania tego przychodu ustala się na dzień objęcia udziałów (akcji) w zamian za aport.

Opodatkowanie dywidend oraz innych dochodów pochodzących z udziału w zyskach spółki osoby prawnej mającej siedzibę w Polsce jest zryczałtowane i wynosi w 2003 r. - 15%, w 2004 r. - 19% przychodu. Podatek ten jest potrącany i przekazywany przez spółkę wypłacającą dywidendy. Jeśli dywidenda jest wypłacana podmiotowi zagranicznemu z kraju z którym Polska zawarła układ o unikaniu podwójnego opodatkowania - stawka podatku może być niższa. Wówczas skorzystanie z niższej stawki wymaga przedstawienia "zaświadczenia o stałym miejscu zamieszkania" wydanego przez organ skarbowy w kraju beneficjenta.

Opodatkowanie odsetek od pożyczek następuje po ich otrzymaniu przez wierzyciela. Odsetki wypłacone osobie krajowej oraz nie mającej stałego miejsca zamieszkania lub siedziby w Polsce podlegają podatkowi w wysokości 20% przychodu. W przypadku osoby zagranicznej układ o unikaniu podwójnego opodatkowania może przewidywać niższą stawkę podatku.

Niedostateczna kapitalizacja. Tak określana jest sytuacja, w której działalność spółek - o kapitale zakładowym (akcyjnym) w minimalnej wymaganej przez prawo wysokości, najczęściej nieadekwatnej do rozmiarów tej działalności - jest finansowana pożyczkami od udziałowców bądź akcjonariuszy. Wówczas jeżeli stosunek długu wobec udziałowca (akcjonariusza) posiadającego u pożyczkobiorcy nie mniej niż 25% udziałów (akcji) osiągnie trzykrotna wartość kapitału zakładowego - odsetek nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów, co oznacza, że nie mogą one pomniejszyć podstawy opodatkowania.

Przenoszenie strat. Straty poniesione przez spółkę-osobę prawną przed 1 stycznia 1999 r. mogą być odpisane od dochodu osiągniętego w trzech kolejnych latach podatkowych. Odpis w jednym roku podatkowym nie może przekraczać 1/3 łącznej kwoty strat. Natomiast stratę poniesioną po 31 grudnia 1998 r. można odpisać od dochodu osiągniętego w pięciu kolejnych latach podatkowych, przy czym pomniejszenie dochodu w którymkolwiek z tych lat podatkowych nie może przekroczyć 50% łącznej kwoty strat. Nie można przenosić strat wstecz i odpisywać ich od dochodu za rok poprzedni, jak również nie można zwiększać strat w danym roku podatkowym przez dodanie strat z lat ubiegłych.

Podatek od towarów i usług (VAT) to podatek obowiązujący przy sprzedaży towarów i usług dokonywanej na terytorium Polski. Od podatku tego są zwolnieni podatnicy, u których wartość sprzedaży towarów i usług a także wartość eksportu towarów i usług nie przekroczyła łącznie w poprzednim roku podatkowym kwoty 10 000 euro wyrażonej w złotych polskich. W roku 2001 obowiązuje w tym względzie kwota 39 800 zł. Każda sprzedaż towarów i usług jest opodatkowana podatkiem VAT o stawce podstawowej wynoszącej 22% lub obniżonej (7%, 3% albo 0%), jeżeli dana sprzedaż nie jest zwolniona od podatku VAT. Należny podatek dla urzędu skarbowego jest obliczany jako nadwyżka VAT od sprzedanych produktów i usług nad VAT od nabytych produktów i usług wykazanych w fakturach zakupu. Obcokrajowcy (turyści) mogą przy przekraczaniu granicy ubiegać się o zwrot podatku VAT zapłaconego przy zakupie niektórych towarów w Polsce. Zasada ta nie dotyczy podmiotów gospodarczych.

Podatek akcyzowy jest nakładany na niektóre grupy towarów importowanych do Polski oraz produkowanych w kraju, m. in. na: paliwa silnikowe, alkohole i napoje alkoholowe, wyroby tytoniowe, samochody osobowe, jachty, łodzie żaglowe i silnikowe, sprzęt elektroniczny wysokiej klasy i kamery video, środki upiększające i wyroby perfumeryjne, broń myśliwską i gazową, opakowania plastikowe. Podatek ten ciąży na producencie oraz importerze wyrobów akcyzowych.

Stawki akcyzy w stosunku do ceny sprzedaży u producentów, a u importerów - do wartości celnej powiększonej o należne cło wynoszą przykładowo: 35% i 55% dla paliw gazowych do silników, 40% i 65% dla samochodów osobowych, 80% i 400% dla produktów naftowych i syntetycznych paliw płynnych oraz 95% i 1900% dla wyrobów przemysłu spirytusowego i drożdżowego oraz wyrobów tytoniowych. Minister finansów może w ciągu roku w pewnych ramach dokonać zmian w stawkach podatku akcyzowego.

Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT). Każda osoba fizyczna mająca stałe miejsce zamieszkania w Polsce jest podatnikiem w Polsce. Stałe miejsce zamieszkania w Polsce ma osoba fizyczna przebywająca na terytorium RP przez co najmniej 183 dni roku kalendarzowego. Osoba przekraczająca ten czas pobytu może podlegać opodatkowaniu jako nie mieszkająca w Polsce, jeżeli jest zatrudniona przez przedsiębiorstwo z udziałem zagranicznym lub przez polskie przedstawicielstwo zagranicznego przedsiębiorstwa lub banku. Obowiązkowi podatkowemu podlegają dochody osiągnięte w Polsce i poza jej granicami. W przypadku osób nie mających stałego miejsca zamieszkania w Polsce, opodatkowaniu podlegają dochody pochodzące jedynie z polskiego źródła. Wynagrodzenie za zatrudnienie w Polsce uważa się za dochód z polskiego źródła bez względu na to, gdzie jest ono wypłacane. Dochód uzyskany przez spółkę nie mającej osobowości prawnej (tzn. spółkę osobową) podlega opodatkowaniu łącznie z przychodami każdego wspólnika proporcjonalnie do posiadanego udziału w danej spółce osobowej. Rokiem podatkowym dla osób fizycznych jest rok kalendarzowy. Rozliczenie za dany rok następuje do 30 kwietnia roku następnego.

Opodatkowanie dochodów osobistych obejmuje wszystkie dochody i otrzymane świadczenia, w tym przychody ze sprzedaży: udziałów w spółkach z o.o., akcji (zakupionych z innych źródeł niż oferty publiczne) oraz akcji nie notowanych na giełdzie. Stosowane są określone ulgi i odpisy podatkowe, podlegające ograniczeniom określonym w przepisach. Te ostatnie dotyczą m. in. wydatków na: rehabilitacje, kształcenie podatnika, rozbudowę i remont domu lub mieszkania. Nie są opodatkowane dochody osób fizycznych uzyskane z działalności rolniczej (oprócz działów specjalnych produkcji rolnej), gospodarki leśnej oraz z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.

Stawki i progi od dochodu uzyskanego przez osobę fizyczną w 2007 r. wynoszą: 19% podstawy opodatkowania minus 572,54 zł - przy podstawie do 43.405 zł; 7674,41 zł + 30% nadwyżki ponad 43.405 zł - przy podstawie ponad 43.405 do 85.528 zł; 20.311,31 zł + 40% nadwyżki ponad 85.528 zł - przy podstawie ponad 85.528 zł. Roczny dochód nie powodujacy obowiązku zapłacenia podatku: 3015 zł.

Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą wybrać stawki wg powyższej skali lub rezygnując z kwoty wolnej oraz m.in. z uprawnień do wspólnego rozliczenia się małżonków - cały swój roczny dochód opodatkować stawką 19%.

Stałe stawki PIT dotyczą m. in. dochodów z tytułu: odsetek (20%), dywidend (19%), sprzedaży lub zamiany nieruchomości przed upływem 5 lat od jej nabycia (10%), wolnej działalności artystycznej, literackiej, naukowej, edukacyjnej i dziennikarskiej, praw autorskich i wynalazków (20%). Wymienione dochody nie są łączone z dochodami z innych źródeł.

Zwolnione z podatku PIT bezterminowo lub czasowo są m. in. przychody ze sprzedaży, odsetek i dyskonta, zakupionych przed 01.12.2001 w ofertach publicznych, na giełdzie lub na rynku wtórnym: akcji dopuszczonych do obrotu publicznego, papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa oraz obligacji emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego, ponadto - nominalna wartość udziałów (akcji) w spółce albo wkładów w spółdzielni objętych w zamian za aport w postaci przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, kwoty wypłacane pracownikom z tytułu używania ich prywatnych samochodów dla potrzeb zakładu pracy. Ustawa wymienia ponad 100 punktów dotyczących zwolnień przedmiotowych.

Zaliczki na poczet podatku PIT. Pracodawcy (osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej) zobowiązani są jako płatnicy PIT obliczać i pobierać w ciągu roku zaliczki na podatek dochodowy od osób, które uzyskują u nich przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej lub spółdzielczego stosunku pracy, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego bądź wypłaty z tytułu udziału w nadwyżce bilansowej.

Podatki i opłaty lokalne. Lokalne władze samorządowe są upoważnione do ustalania obowiązujących na ich terenie stawek podatków: rolnego, leśnego, od nieruchomości, od środków transportu, od posiadania psów, opłat miejscowych, targowych, administracyjnych oraz czynszu za najem lokali gminy. Stawki te nie mogą przewyższać górnych wartości ustalonych w ustawach lub rozporządzeniach ministra finansów.

Podatek od czynności cywilnoprawnych dotyczy m. in. takich czynności jak zawieranie i zmienianie niektórych umów, orzeczeń sądów wywołujących takie same skutki prawne jak umowy, ustanowienia hipoteki, wnoszenie majątku i wkładów do kapitału spółki. Stawki dotyczące majątku i kapitału spółki wynoszą: przy łącznej wartości do 20 000 zł - 1%, od 20 000 do 30 000 zł - 200 zł + 0,5% nadwyżki ponad 20 000 zł, powyżej 30 000 zł - 250 zł + 0,1% nadwyżki ponad 30 000 zł. Od nieodpłatnego użytkowania oddanych spółce rzeczy lub praw majątkowych - 1%. Płatnikami tego podatku pobieranego przy zawieraniu umów są m. in. notariusze.

Opłata skarbowa pobierana jest od czynności wykonywanych przez administracje publiczną w sprawach indywidualnych, takich jak przyjmowanie podań i załączników do nich, wydawanych na wniosek zainteresowanego zaświadczeń i zezwoleń, pełnomocnictw, dokumentów przewozowych, weksli i czynności wykonywanych na podstawie zgłoszenia lub na wniosek zainteresowanego. Jest to podatek operacyjny. Stawki opłaty skarbowej wyrażane są najczęściej kwotowo.

Obciążenia kosztów pracy mają charakter quasi-podatków. Obowiązek płacenia składek na ubezpieczenia społeczne (ZUS) jest rozłożony na obie strony stosunku pracy. Podstawą wymiaru jest płaca brutto pracownika. Składki te wynoszą: emerytalna 19,52% - 9,76% płaci pracodawca, 9,76% pracownik; rentowa (od 01.07.2007) 10,00% - 5% płaci pracodawca, 5% pracownik; chorobowa 2,45% - całość płaci pracownik; wypadkowa (od 01.04.2007) 0,67% do 3,60% - całość płaci pracodawca; zdrowotna (od 01.07.2007) 9% (od 81,29% płacy brutto) - całość płaci pracownik. Obowiązkowa składka na Fundusz Pracy ustalona przez ustawę budżetową wynosi 2,45% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne - płaci pracodawca, a składka na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (od o1.o1.2006) - 0,10% podstawy wymiaru.